Cyberknife

Τι είναι το CyberKnife®

Είναι το πρώτο και μοναδικό στην Ελλάδα σύστημα ακτινοχειρουργικής που σχεδιάστηκε για την αντιμετώπιση όγκων και άλλων παθολογικών καταστάσεων με ενδείξεις καλοήθειας ή κακοήθειας σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος με ακρίβεια κάτω του χιλιοστού, χωρίς την εφαρμογή του αιματηρού μεταλλικού πλαισίου ακινητοποίησης.

Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, σε κάθε μετακίνηση του ασθενούς, το σύστημα κάνει αυτόματα διορθώσεις, ακολουθώντας και ελέγχοντας τη θέση του στόχου και του ασθενούς. Έτσι επιτυγχάνεται η μέγιστη ακρίβεια στη χορηγούμενη ακτινοθεραπεία.

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα του CyberKnife®;

Τα πλεονεκτήματα του CyberKnife® είναι:

• Δίνει τη δυνατότητα να εκτελεσθεί ακτινοχειρουργική σε όλο το σώμα για προβλήματα που χρειάζονται αντιμετώπιση με ακτινοβολία και όχι μόνο στον εγκέφαλο.
• Δεν απαιτεί εφαρμογή κρανιακού πλαισίου όταν ο στόχος μας είναι στο κρανίο.
• Η ακρίβεια κεντροθέτησης (στοχοθέτηση) της βλάβης είναι μικρότερη του ενός χιλιοστού τόσο για τον εγκέφαλο και τη σπονδυλική στήλη όσο και για το υπόλοιπο σώμα.
• Δίνει τη δυνατότητα ελέγχου του στόχου και της επικέντρωσης της θεραπευτικής δέσμης σε πραγματικό χρόνο, καθ' όλη τη διάρκεια της θεραπείας, επειδή χρησιμοποιεί το προηγμένο σύστημα 'απεικονιστικής καθοδήγησης' (Image-Guided Stereotactic Radiosurgery).
• Έχει τη δυνατότητα να διορθώνει την κατεύθυνση της δέσμης θεραπείας κατά τη διάρκεια της θεραπείας, σε σχέση με τυχόν μικρομετακινήσεις του ασθενή.
• Η ευελιξία που έχει, δίνει στο CyberKnife® τη δυνατότητα σχεδιασμού της θεραπείας, από ένα μεγάλο εύρος πιθανών πλάνων θεραπείας περιλαμβάνοντας forward ή inverse πλάνο.
• Μπορεί να ακτινοβολήσει περιοχές οποιουδήποτε σχήματος χωρίς περιορισμό. Τη δυνατότητα αυτή την παίρνει επειδή δεν κάνει μόνο ισοκεντρική θεραπεία αλλά κατευθύνει δέσμες ακτίνων προς ένα στόχο, από διάφορες πλευρές που έχουν επιλεγεί κατά την εκπόνηση του πλάνου θεραπείας και εκτελεί το ρομπότ.
• Τα προγενέστερα συστήματα ακτινοχειρουργικής επιτρέπουν θεραπείες με συγκεκριμένο ισόκεντρο, που είναι μεν αποτελεσματικές για σφαιρικούς όγκους αλλά για ανώμαλης μορφής μάζες μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντική ανομοιογένεια της κατανομής της δόσης.

  Αυτό μπορεί να επιφέρει υπό ή υπέρ δοσολογία τόσο στην υπό θεραπεία περιοχή όσο και στους γύρο φυσιολογικούς ιστούς. Τελικά τα πιθανά αποτέλεσμα είναι αφενός η μη σωστή θεραπεία στην παθολογική εστία (υπο δοσολογία) αφετέρου η επιβλαβής χορήγηση μεγα-λύτερης δόσης θεραπείας σε ορισμένους ιστούς (υπερδοσολογία).
  

Ποιο το όφελος για τον ασθενή απο τη θεραπεία με CyberKnife®;

Τα οφέλη για τον ασθενή είναι ότι:

• Δεν απαιτείται εφαρμογή κρανιακού πλαισίου ακινητοποίησης
• Δεν γίνεται καμία τομή ή σημάδι στο δέρμα
• Ελάχιστος έως μηδενικός κίνδυνος μολύνσεων
• Ανύπαρκτος κίνδυνος αιμορραγίας ή απώλειας αίματος
• Ο κίνδυνος για τους υγιείς και γειτονικούς με τη βλάβη ιστούς ελαχιστοποιείται λόγω της ακρίβειας της δέσμης
• Χαμηλότερος κίνδυνος επιπλοκών όταν συγκρίνεται με άλλες θεραπευτικές μεθόδους
• Ελάχιστη χρονική περίοδος αποκατάστασης
• Η θεραπεία μπορεί να γίνει και σε όγκους που λόγω θέσεως δεν επιδέχονται χειρουργική επέμβαση
• Λιγότερη ταλαιπωρία και πόνος
• Λιγότερες επισκέψεις στο νοσοκομείο
• Δεν απαιτείται νοσηλεία γιατί γίνεται σε βάση εξωτερικού ασθενή
• Καλύτερη ποιότητα ζωής κατά τη διάρκεια και μετά τη θεραπεία
  

Πως λειτουργεί το CyberKnife®;

Tο CyberKnife® είναι ένα σύστημα Στερεοτακτικής Ακτινοχειρουργικής που χρησιμοποιεί τη σύγχρονη τεχνολογία και έχει ως σκοπό να είναι το ακριβέστερο και πιο ευέλικτο εργαλείο που διαθέτη η μοντέρνα ακτινοθεραπευτική. Μετά τη τοποθέτηση του ασθενούς στο κρεβάτι του συστήματος και σε θέση θεραπείας, λαμβάνονται δύο ψηφιακές ακτινογραφίες με γωνία 90 μοιρών μεταξύ τους και το σύστημα βρίσκει τη στερεοτακτική θέση του στόχου που έχουμε προγραμματίσει να ακτινοβολήσουμε.

Μόλις χαρτογραφηθεί ακριβώς η θέση του στόχου και γίνει αποδεκτή από τους υπεύθυνους ιατρούς, ο ρομποτικός βραχίονας κινείται και μαζί του και ο Γραμμικός Επιταχυντής, λαμβάνοντας θέση ακτινοβολήσεως όπως έχει καθορίσει το εκπονηθέν σχέδιο θεραπείας. Μια νέα ψηφιακή λήψη επιβεβαιώνει, ότι δεν υπήρξε μετακίνηση του στόχου ούτε χιλιοστό και τότε δίνεται η πρώτη δέσμη από το Γραμμικό Επιταχυντή. Η δεύτερη, τρίτη κλπ. δέσμες δίνονται από διάφορες γωνίες στο χώρο, με ανάλογες μετακινήσεις του ρομποτικού βραχίονα.

Πριν από κάθε δέσμη ακτινοβόλησης το σύστημα επιβεβαιώνει τη σωστή θέση ασθενούς και στόχου. Αν συμβεί κάποια μετακίνηση, αυτόματα γίνονται διορθώσεις ώστε να συνεχίσει την επικέντρωση της θεραπείας στο στόχο, όπως στο προσχεδιασμένο πλάνο. Το σύστημα είναι σε θέση να αντισταθμίσει τη μετακίνηση του ασθενή και του στόχου χρησιμοποιώντας ακτινογραφικές εικόνες σε πραγματικό χρόνο, που συσχετίζονται με τις ακτινογραφικές εικόνες του σχεδιασμού θεραπείας, για να καθορίζει τη θέση ασθενών και όγκων επανειλημμένα σε όλη τη διαδικασία θεραπείας.

Τελικά, δίδεται μια υψηλή δόση ακτινοβολίας με ακρίβεια συγκρίσιμη και ανώτερη με άλλες βασισμένες σε πλαίσιο ακινητοποίησης συσκευές ακτινοχειρουργικής, προφυλάσσοντας συγχρόνως τον γύρο φυσιολογικό ιστό. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ότι δεν περιορίζεται σε ισοκεντρική θεραπεία, αλλά οι πολλές και από διάφορες κατευθύνσεις δέσμες του μπορούν να καλύψουν οποιοδήποτε σχήμα στόχου – όγκου όσο παράξενο και ακανόνιστο κι αν είναι, κάνει το CyberKnife® να μπορεί να αντιμετωπίσει όγκους ή άλλες παθολογικές εστίες που άλλα συστήματα ακτινοχειρουργικής δεν θα μπορούσαν.

Ποιες παθήσεις αντιμετωπίζονται με το CyberKnife®;

Το CyberKnife® είναι σε θέση να αντιμετώπισει θεραπευτικά προβλήματα που χρειάζονται ακτινοθεραπεία σε όλο το σώμα. Αναφέρονται ενδεικτικά οι περιοχές και τα όργανα που διεθνώς γίνεται Ακτινοχειρουργική με CyberKnife® :

Κεφαλή και τράχηλος
Αγγειακές δυσπλασίες, Μηνιγγειώματα, Ακουστικά νευρινώματα,
Νευραλγία τριδύμου, Αρχικοί και υποτροπιάζοντες καλοήθεις ή κακοήθεις όγκοι εγκεφάλου, Αδενώματα Υποφύσεως, Όγκοι Ρινιφάρυγγος

Σπονδυλική Στήλη
Όγκοι Σπονδυλικής στήλης καλοήθεις ή κακοήθεις – πρωτοπαθείς ή μεταστατικοί, Αγγειακές δυσπλασίες

Θώρακας
Νεοπλάσματα πνεύμονος – πρωτοπαθή ή μεταστατικά

Κοιλιακή Χώρα
Νεοπλάσματα ήπατος πρωτοπαθή ή μεταστατικά, Νεοπλάσματα παγκρέατος, Όγκοι επινεφριδίων

Ουρολογικά
Καρκίνος προστάτου
Άλλοι όγκοι και παθολογικές εστίες οπουδήποτε στο σώμα, όπου η ακτινοθεραπεία είναι ενδεδειγμένη.

Το CyberKnife® είναι το πρώτο σύστημα που έχει λάβει έγκριση από το FDA (U.S. Food and Drug Administration) για στερεοτακτική ακτινοχειρουργική σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος (κρανιακές & εξωκρανιακές εφαρμογές).

Πόσο ακριβές είναι το CyberKnife®;

Η ακρίβεια της θεραπείας είναι καθοριστικός παράγων και πιθανώς το σημαντικότερο χαρακτηριστικό γνώρισμα της ακτινοχειρουργικής. Η μέθοδος επικέντρωσης που χρησιμοποιεί το CyberKnife® αντιπροσωπεύει μια μοναδική πρόοδο, πολύ πέρα από τα παλαιότερα συστήματα ακτινοχειρουργικής που βασιζόντουσαν στο πλαίσιο που ήταν βιδωμένο στο κρανίο του ασθενούς ή το πλαίσιο που εξαρτιόταν από το στοματικό αποτύπωμα της άνω γνάθου.

Τώρα με τη χρησιμοποίηση των ψηφιακών ακτινογραφικών εικόνων της περιοχής θεραπείας με τα ανατομικά χαρακτηριστικά της ή των εμφυτευμένων δεικτών για την εντόπιση τη θέσης ενός στόχου, το CyberKnife® εξαλείφει την ανάγκη για ένα στερεοτακτικό πλαίσιο. Αν και χωρίς πλαίσιο (επομένως μη επεμβατική), η ακρίβεια του CyberKnife® είναι συγκρίσιμη και ανώτερη από τα βασισμένα σε πλαίσιο ακινητοποίησης συστήματα. (ακρίβεια της τάξης του 0,2 – 0,5 χιλιοστά).

Πως είναι το CyberKnife®

Το CyberKnife® αποτελείται από 6 βασικά μέρη – συστήματα τα οποία συνεργαζόμενα μεταξύ τους εκτελούν μία άριστη και ακριβέστατη Στερεοτακτική Ακτινοχειρουργική θεραπεία. Αυτά είναι:
Ένας μικρών διαστάσεων και ειδικών προδιαγραφών γραμμικός επιταχυντής 6 MV με ρυθμό δόσεως 600 MU/min (Monitor Units per minute).

Ένας ρομποτικός βραχίονας με δυνατότητα κινήσεων σε έξι άξονες (6 βαθμοί ελευθερίας), ώστε να είναι δυνατή οποιαδήποτε κατεύθυνση της δέσμης των ακτίνων στο χώρο. Ο βραχίονας αυτός κατευθύνεται και ελέγχεται από έναν ισχυρό ηλεκτρονικό υπολογιστή ο οποίος δεν επιτρέπει σφάλμα αποκλίσεως μεγαλύτερο των 0,2 χιλιοστών.

• Σύστημα ψηφιακής ακτινογραφίας (image – guided) το οποίο καθοδηγεί το ρομπότ άρα και τη δέσμη- για την παρακολούθηση της κίνησης του ασθενούς άρα και του στόχου (όγκου ή άλλης παθολογικής εστίας) για να γίνει αυτόματα η ανάλογη διόρθωση των παραμέτρων (Dynamic Tracking και Synchrony)
• Ειδικά σχεδιασμένο τραπέζι θεραπείας.
• Σύστημα σχεδιασμού θεραπείας με σύγχρονους και ισχυρούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές αλλά και εξελιγμένο λογισμικό με πολλές και μεγάλες δυνατότητες (forward και inverse πλάνο θεραπείας, single, multi-, iso & non isocentric treatment)
• Το ειδικό σύστημα 'Synchrony' που αποτελείται από συσκευές και λογισμικό και χρησιμοποιείται για θεραπείες σε όργανα που μετακινούνται κατά την αναπνευστική λειτουργία (πνεύμονας, ήπαρ, πάγκρεας, κτλ).
  

Ποια είναι η διαδικασία μιας εφαρμογής με CyberKnife®

1. ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟΥ
Το ποιοι ασθενείς μπορούν να υποβληθούν σε θεραπεία με CyberKnife® είναι αρμοδιότητα εξειδικευμένου Ακτινοθεραπευτού – Ογκολόγου καθώς και του ιατρού της αντίστοιχης με τη νόσο ειδικότητας. Η επιλογή γίνεται μετά τη μελέτη των κλινικών και εργαστηριακών εξετάσεων του ασθενούς.

2. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ
Ανάλογα με το όργανο που έχει πρόβλημα και που θα γίνει η θεραπεία, πρέπει πρώτον να υπάρχει σχετική ακινησία της περιοχής και δεύτερον εντοπισμός του στόχου. Για το πρώτο, (σχετική ακινησία) όταν πρόκειται για θεραπεία στο κεφάλι ή τράχηλο, κατασκευάζεται από θερμοπλαστικό μία κλασική μάσκα σταθεροποίησης, ενώ για θεραπείες στο υπόλοιπο σώμα γίνεται μία κατασκευή μείωσης των κινήσεων (αφρώδες στρώμα). Η διαδικασία είναι αναίμακτη και μη επεμβατική. Για το δεύτερο (τον εντοπισμό του στόχου), υπάρχει απόλυτος ψηφιακός προσανατολισμός του συστήματος για την περιοχή του κεφαλιού και όλης της Σπονδυλικής Στήλης βάσει των οστών της περιοχής, ενώ για άλλα όργανα, χρειάζεται η τοποθέτηση κοντά στο πρόβλημα – όγκο, εξειδικευμένων 'δεικτών αναφοράς' (fiducials – markers) μεγέθους 5 χιλ. για τη στόχευση με απόλυτη ακρίβεια. Η τοποθέτηση γίνεται συνήθως στον αξονικό τομογράφο με τοπική αναισθησία.

3. ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ – ΣΤΟΧΟΥ
Για τη μελέτη και το σχεδιασμό θεραπείας, απαιτείται απεικόνιση του προβλήματος και της περιοχής γύρω από αυτό, με αξονική (CT – Computer Tomography) ίσως και μαγνητική τομογραφία (MRI – Magnetic Resonance Imaging) ή και με άλλες απεικονιστικές μεθόδους (αγγειογραφία, PET-CT, Function MRI κλπ) ειδικών προδιαγραφών.

4. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
Κατόπιν είναι η σειρά του σχεδιασμού θεραπείας. Πανίσχυροι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, επεξεργάζονται τις ψηφιακές εικόνες των εξετάσεων που έχουν προηγηθεί (αξονική τομογραφία κλπ), και οι εξειδικευμένοι ιατροί και ακτινοφυσικοί, συνεργαζόμενοι, εκπονούν το πλάνο – σχέδιο θεραπείας. Το τελικό πλάνο εκφράζει τον καλύτερο δυνατό τρόπο καταπολεμήσεως του προβλήματος, επικεντρώνοντας δεκάδες ή και εκατοντάδες δέσμες ακτίνων από διάφορες κατευθύνσεις προς το στόχο, ώστε τελικά να επιτύχουμε τη συγκέντρωση της απαιτούμενης, μεγαλύτερης δυνατής ποσότητας ακτινοβολίας στη περιοχή που πάσχει, αλλά με ασφάλεια για μη κάκωση φυσιολογικών παρακείμενων ιστών και οργάνων. Επίσης προγραμματίζεται και καθορίζεται η δόση της ακτινοβολίας που θα δοθεί στο στόχο και ο αριθμός των συνεδριών που θα γίνουν.
Αυτό το πλάνο – σχέδιο θεραπείας θα κλιθεί να υλοποιήσει ο ηλεκτρονικός υπολογιστής του ρομποτικού βραχίονα, ο οποίος θα κατευθύνει προς το στόχο τις δέσμες του Γραμμικού Επιταχυντή με ακρίβεια μικρότερη του χιλιοστού.

5. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
Την ημέρα της θεραπείας, προσέρχεται ο ασθενής και ξαπλώνει στο ειδικό κρεβάτι του συστήματος. Ο τεχνολόγος ακτινοθεραπείας μαζί με τον ιατρό, προσαρμόζουν το σύστημα ακινητοποίησης που έχει φτιαχτεί (μάσκα ή αφρώδες στρώμα) και με την παρουσία και του ακτινοφυσικού ξεκινάει η θεραπεία. Αρχικά το CyberKnife® παίρνοντας ειδικές ψηφιακές ακτινογραφίες κάνει έλεγχο της θέσης του ασθενούς και του στόχου, συγκρίνοντας την παρούσα θέση ασθενούς/στόχου, με την αντίστοιχη θέση που έχει ληφθεί κατά το σχεδιασμό της θεραπείας. Ο έλεγχος αυτός συνεχίζεται ηλεκτρονικά καθ' όλη τη διάρκεια της θεραπείας. Στη συνέχεια αρχίζει τη θεραπεία. Ο ρομποτικός βραχίονας κινείται στο χώρο έχοντας 6 βαθμούς ελευθερίας και στέλνει τη δέσμη των ακτίνων που παράγει ο προσαρμοσμένος Γραμμικός Επιταχυντής προς το στόχο της θεραπείας με ακρίβεια δεκάτων του χιλιοστού. Η θεραπεία δεν προξενεί καθόλου πόνο ή άλλο δυσάρεστο αίσθημα και ο ασθενής χαλαρώνει ακούγοντας απαλή μουσική βλέποντας το ρομπότ να κινείται γύρω του. Μετά από 30 έως 60 λεπτά που διαρκεί η θεραπεία, ο ασθενής μπορεί να πάει σπίτι του και να συνεχίσει τις καθημερινές του δραστηριότητες. Αν η θεραπεία έχει σχεδιαστεί να γίνει σε περισσότερες από μία συνεδρίες, τότε ο ασθενής πρέπει να επανέλθει την επομένη μέρα όπου θα επαναληφθεί η προηγούμενη διαδικασία

Τι είναι η τεχνική «Synchrony»;

Αντίθετα από τις βλάβες του εγκεφάλου και της σπονδυλικής στήλης, οι στόχοι-όγκοι στα υπόλοιπα όργανα του σώματος και ειδικά κοντά ή μέσα στον πνεύμονα κινούνται με την αναπνοή. Για να μειωθεί η ακτινοβόληση του περιβάλλοντα υγιούς ιστού σε ένα κινούμενο με την αναπνοή στόχο-όγκο, πρέπει να ελαχιστοποιήσουμε τις κινήσεις άρα τις αναπνοές. Ένας τρόπος είναι ο ασθενής να κρατάει την αναπνοή του όταν ακτινοβολείται. Όμως, το κράτημα της αναπνοής μπορεί να είναι δύσκολο αν όχι αδύνατο σε μερικούς ασθενείς.

Η αναπνευστική κίνηση απαιτεί κατά το σχεδιασμό θεραπείας μεγαλύτερα περιθώρια ασφαλείας γύρω από τον όγκο, άρα γειτνιάζοντες φυσιολογικοί ιστοί θα λάβουν μεγάλη δόση ακτινοβολίας, άρα θα έχουμε μεγαλύτερη τοξικότητα, άρα και περισσότερες επιπλοκές. Επίσης παρατείνεται και ο συνολικός χρόνος θεραπείας.

Το σύστημα και η τεχνική 'Synchrony' είναι μια τεχνολογία που λειτουργεί μαζί με το CyberKnife® και κάνει πραγματικότητα τη δυναμική ακτινοχειρουργική. Δίνει τη δυνατότητα, ένας όγκος ή άλλος στόχος, να ακτινοβολείται ενώ κινείται λόγω αναπνοής. Το πλεονέκτημα του συστήματος 'Synchrony' είναι ότι ο ασθενής μπορεί να αναπνέει κανονικά σε όλη τη διάρκεια της θεραπείας, ενώ το ρομπότ αντισταθμίζει ενεργά την κίνηση αναπνοής κατά τη διάρκεια της ακτινοβολίας.

Το σύστημα 'Synchrony' καταγράφει τις αναπνευστικές κινήσεις του στήθους του ασθενή. Συνδυάζει πληροφορίες που συλλέγει από διαδοχικές ψηφιακές εικόνες ακτίνων X, από ειδικούς αισθητήρες στο θώρακα και από μικροσκοπικούς δείκτες αναφοράς (fiducials – markers), που εμφυτεύονται κοντά στον στόχο-όγκο, δίνοντας εντολές στο ρομπότ του CyberKnife® να ακολουθήσει ακριβώς τον κινούμενο όγκο την ώρα που γίνεται η ακτινοθεραπεία. Αυτό επιτρέπει την εξαιρετικά ακριβή ακτινοβόληση κατά τη διάρκεια της αναπνοής. Η θεραπεία γίνεται πιο άνετη για τους ασθενείς και σημαντικά γρηγορότερη.

Η ακρίβεια του CyberKnife® με 'Synchrony', η οποία είναι η μόνη συσκευή ακτινοθεραπείας που χρησιμοποιεί αυτόν τον τρόπο επικέντρωσης στον όγκο, είναι ικανή να μειώνει σημαντικά την έκθεση του φυσιολογικού περιβάλλοντα ιστού στην ακτινοβολία, άρα να μειώσει την τοξικότητα και τις παρενέργειες.

Το σύστημα 'Synchrony' χρησιμοποιείται από κοινού με το CyberKnife® για να θεραπεύσει τους ασθενείς με όγκους και παθολογικές εστίες στις περιοχές του σώματος όπως ο πνεύμονας, το ήπαρ, το νεφρό, το επινεφρίδιο και το πάγκρεας.

Ποιοι εμπλέκονται στη θεραπεία με CyberKnife®;

Η εφαρμογή και η επιτυχία της θεραπείας βασίζεται στη στενή συνεργασία μεταξύ του χειρούργου (νευροχειρουργού όταν πρόκειται για πρόβλημα εγκεφάλου και σπονδυλικής στήλης ή ιατρού αντίστοιχης ειδικότητας του πάσχοντος οργάνου όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε εξωκρανιακό πρόβλημα), του εξειδικευμένου ακτινοθεραπευτού ογκολόγου, του ειδικά εκπαιδευμένου ακτινοφυσικού, του έμπειρου τεχνολόγου ακτινοθεραπείας καθώς και του νοσηλευτή – νοσηλεύτριας. Αυτή η ειδικευμένη ομάδα είναι αρμόδια για την επιλογή των ασθενών που θα αντιμετωπιστούν με στερεοτακτική ακτινοχειρουργική CyberKnife®, το σχεδιασμό, τη χορήγηση θεραπείας, καθώς και τον επανέλεγχο του ασθενούς σε τακτά χρονικά διαστήματα.

Υπάρχει εμπειρία στις θεραπείες με CyberKnife®;

Μέχρι πρόσφατα ήταν εγκατεστημένα διεθνώς 140 συστήματα και ο αριθμός τους αυξάνεται πυρετωδώς. Μέχρι στιγμής έχει ανακοινωθεί η θεραπευτική αντιμετώπιση 45.000 περιστατικών εκ των οποίων το 50% ήταν ενδοκρανιακές παθήσεις και το υπόλοιπο 50% με εξωκρανιακές εντοπίσεις (σε άλλα σημεία του σώματος), ενώ η Ιαπωνία δημοσίευσε την εμπειρία της με 1.766 περιστατικά όλων των κατηγοριών. Τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά και αυτός είναι ένας από τους λόγους που στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής το FDA (Food and Drug Administration) έδωσε έγκριση στο CyberKnife® για εφαρμογή στερεοτακτικής ακτινοχειρουργικής σε όλα τα όργανα του σώματος (κρανιακές και εξωκρανιακές εφαρμογές).

Πόσο καινούργιο είναι το CyberKnife®;

Η πρώτη δημοσίευση με την ιδέα του CyberKnife® έγινε το 1991 από τους Guthrie & Adler που είχε τίτλο 'Computer-assisted pre-operative planning, interactive surgery and frameless stereotaxy' και δημοσιεύτηκε στο Clinical Neurosurgery, Vol.38, p.112-131. To πρώτο CyberKnife® εγκαταστάθηκε το 1994 στο Πανεπιστήμιο Stanford στο San Francisco στην Καλιφόρνια των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και άρχισε η κλινική εφαρμογή και εμπειρία. Ακολουθώντας όλες τις εξελίξεις στη ρομποτική, την ανάπτυξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών αλλά και τη βελτίωση των Γραμμικών Επιταχυντών και κάνοντας εκμετάλλευση οποιασδήποτε προόδου στην αστροναυτική και στρατιωτική τεχνολογία (ψηφιακή ανάλυση στόχου, κατεύθυνση δέσμης από εικόνα κλπ) σήμερα έχουμε το CyberKnife® σειρά G4 που είναι η πλέον σύγχρονη και εξελιγμένη μορφή του.

Υπάρχουν διάφορα μηχανήματα ή τεχνικές εφαρμογής «Στερεοτακτικής Ακτινοχειρουργικής»;

Ναι. Από το 1967 που ο Σουηδός Νευροχειρουργός Lars Leksell επινόησε και κατασκεύασε το πρώτο μηχάνημα Στερεοτακτικής Ακτινοχειρουργικής (το Gamma Unit I το οποίο εξελίχθηκε στο Gamma Knife), μέχρι σήμερα έχουν δημιουργηθεί τέσσερις τεχνικές που χρησιμοποιούν τριών τύπων μηχανήματα με διάφορες παραλλαγές ανάλογα με τις εταιρείες παραγωγής τους (hardware & software).

Πρώτη (χρονολογικά): το «Gamma Knife» που είναι μηχάνημα ειδικής κατασκευής και χρησιμοποιεί 'ακτινοβολία γάμα' προερχόμενη από 201 ραδιενεργές πηγές Κοβαλτίου.

Δεύτερη: το «X – Knife» (προφέρεται ίξ νάϊφ) που αποτελείται από ένα Γραμμικό Επιταχυντή ο οποίος χρησιμοποιείται για κλασσική ακτινοθεραπεία και με κάποια ειδική προσαρμογή μετατρέπεται σε μηχάνημα Στερεοτακτικής Ακτινοχειρουργικής. Εδώ η χρησιμοποιούμενη ακτινοβολία είναι του Γραμμικού Επιταχυντή δηλαδή ακτίνες Χ υψηλής ενέργειας.

Τρίτη: η Ακτινοθεραπεία με μεταβαλλόμενης Εντασης Πεδίο (Intensity Modulated Radiation Therapy – IMRT) η οποία είναι συνδυασμός ενός κλασσικού Γραμμικού Επιταχυντή και εξελιγμένου λογισμικού (software) με ισχυρούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Έχει αρκετούς περιορισμούς στη εκτέλεση Ακτινοχειρουργικής, όμως μπορεί να καλύψει κάποια περιστατικά.

Τέταρτη: το CyberKnife® που είναι ένας συνδυασμός Γραμμικού Επιταχυντή και ρομπότ. Ένας τελευταίας τεχνολογίας μικρός σε διαστάσεις αλλά πολύ υψηλού ρυθμού δόσεως Γραμμικός Επιταχυντής, στερεωμένος στο βραχίονα ενός απόλυτα ελεγχόμενου από ηλεκτρονικούς υπολογιστές ρομποτικού συστήματος, εκπέμπει λεπτή δέσμη φωτονίων υψηλής ενέργειας κατευθυνόμενη με απόλυτη ακρίβεια προς τον επιλεγέντα στόχο.

Σε τι διαφέρει η «Στερεοτακτική» από την «Κλασική»;

Υπάρχουν κάποιες διαφορές που μπορούν να χαρακτηριστούν μεγάλες ή μικρές.

Επιλογή και διαστάσεις στόχου
Στην κλασσική Ακτινοθεραπεία υπάρχουν ελάχιστες αλλά όχι μέγιστες διαστάσεις στόχων που μπορούμε να ακτινοβολήσουμε. Έτσι μπορούμε να υποβάλουμε σε θεραπεία στόχους που είναι συνήθως μεγαλύτεροι των 4-5 εκατοστών και να φτάσουμε μέχρι όλο το σώμα του ανθρώπου. Στη στερεοτακτική ακτινοχειρουργική δεν υπάρχουν ελάχιστες, όμως υπάρχουν μέγιστες διαστάσεις στόχου που μπορούμε να ακτινοβολήσουμε. Η ελάχιστη διάσταση στόχου είναι περίπου 2-3 χιλιοστά, ενώ η μέγιστη περίπου 4-5 εκατοστά.

Με το CyberKnife® έχουμε τη δυνατότητα να κινηθούμε με πιο μεγάλη ευελιξία από ελάχιστο στόχο ενός (1) χιλιοστού (η ακρίβεια του ρομπότ είναι ± < 0,5 mm) έως πολλά εκατοστά. Εξαρτάται από το είδος του προβλήματος που πρέπει να θεραπεύσουμε αλλά και τη θέση του στο σώμα.

Συνολική Χρονική Διάρκεια θεραπείας
Η κλασσική Ακτινοθεραπεία εφαρμόζεται σε «συνεδρίες» που γίνονται μία (σπάνια δύο ή τρεις φορές) την ημέρα για ένα σύνολο από δέκα έως και σαράντα ημέρες. Στο χρόνο αυτό πρέπει να προστεθεί η προετοιμασία και μελέτη του ασθενούς που απαιτούν ακόμα 2 – 3 ημέρες.

Η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική χορηγείται σε μία ή δύο ή περισσότερες συνεδρίες σε αντίστοιχες ημέρες. Η προετοιμασία και μελέτη του ασθενούς γίνονται είτε την ίδια μέρα, είτε κάποια προηγούμενη της θεραπείας για τη λήψη αξονικής & μαγνητικής τομογραφίας.

Με το CyberKnife® γίνεται συνήθως μία έως το πολύ πέντε συνεδρίες σε αντίστοιχες και διαδοχικές ημέρες. Η προετοιμασία του ασθενούς γίνεται κάποια προηγούμενη της θεραπείας ημέρα και κατά τη μελέτη του περιστατικού (που διαρκεί από μία έως μερικές ημέρες) ο ασθενής παραμένει σπίτι του.

Τοξικότητα – επιβάρυνση φυσιολογικών ιστών
Επειδή το μέγεθος των πεδίων ακτινοβολίας στην κλασσική Ακτινοθεραπεία είναι μεγάλο (από μερικά έως πολλά εκατοστά), αναγκαστικά υπάρχει επιβάρυνση και μεγάλου ποσού φυσιολογικών κυττάρων, ιστών και οργάνων που βρίσκονται κοντά στον ακτινοβολούμενο στόχο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα κάποια τοξικότητα που είναι από μικρή έως σημαντική.

Στη στερεοτακτική ακτινοχειρουργική επειδή ο στόχος είναι μικρός και η ακρίβεια – επικέντρωση της θεραπείας μεγάλη, η επιβάρυνση των γειτονικών φυσιολογικών κυττάρων και ιστών είναι ελάχιστη έως μηδενική, άρα ουσιαστικά δεν υπάρχει τοξικότητα.

Στη θεραπεία με το CyberKnife® έχουμε την ιδανική λύση στο θέμα της τοξικότητας. Όταν ακτινοβολούμε ένα μικρό στόχο, δεν υπάρχει τοξικότητα λόγω ελάχιστης επιβάρυνσης των γειτονικών κυττάρων και ιστών.
Αλλά ακόμα και όταν ακτινοβολούμε μεγάλο στόχο (αρκετών εκατοστών) η ακρίβεια ακτινοβολήσεως είναι τέτοια που έχουμε την ελάχιστη δυνατή διασπορά ακτινοβολίας στους γειτονικούς με το πρόβλημα ιστούς, άρα και την ελάχιστη δυνατή τοξικότητα.

Τι σχέση έχει η «Στερεοτακτική Ακτινοχειρουργική» με την «Κλασική Ακτινοθεραπεία»;

Kατά την εφαρμογή μιας οποιαδήποτε ακτινοθεραπευτικής πράξεως, φωτόνια υψηλής ενέργειας, παραγόμενα είτε φυσικώς (προϊόντα σχάσεως ραδιενεργών πυρήνων οπότε έχουμε τις ακτίνες γ – γάμα) είτε τεχνιτώς (επιτάχυνση ηλεκτρονίων εντός γραμμικών επιταχυντών και τελική έξοδο ακτίνων Χ – χί) κατευθύνονται προς ένα επιλεγμένο στόχο στο ανθρώπινο σώμα, με σκοπό την καταστροφή των ανεπιθύμητων κυττάρων της περιοχής.

Στη Στερεοτακτική Ακτινοχειρουργική ο στόχος των ακτίνων μας είναι πολύ καθορισμένος και συνήθως μικρός, η ακρίβεια στοχεύσεως πολύ μεγάλη, και η χορηγούμενη δόση ακτινοβολίας πολύ μεγαλύτερης βιολογικής δράσεως από ότι στην κλασσική ακτινοθεραπεία. Με το CyberKnife® έχουμε την εκμετάλλευση των ιδιοτήτων ενός μικρού αλλά ισχυρού Γραμμικού Επιταχυντή, σε συνδυασμό με ένα ρομποτικό σύστημα, που εκτελεί με απόλυτη ακρίβεια τις κινήσεις που προσδιορίζουν μεγάλοι και γρήγοροι ηλεκτρονικοί υπολογιστές.

Η ακρίβεια του ρομπότ άρα και η ευστοχία της δέσμης, είναι με απόκλιση μικρότερη του μισού χιλιοστού (± < 0,5 mm) από το στόχο.
Έτσι μπορούμε να ακτινοβολήσουμε στόχους διαμέτρου από λίγα χιλιοστά μέχρι αρκετά εκατοστά και να δώσουμε μεγάλες δόσεις ακτινοβολίας με απόλυτη ακρίβεια, ώστε να καταστρέψουμε τα παθολογικά κύτταρα μιας περιοχής, χωρίς να επηρεάσουμε γειτονικούς ιστούς και όργανα.

Τι είναι η «Στερεοτακτική Ακτινοχειρουργική»;

Στερεοτακτική ακτινοχειρουργική είναι μια εξειδικευμένη ακτινοθεραπευτική πράξη, με την οποία κατευθύνουμε ακτίνες φωτονίων προς ένα στερεοτακτικά προσδιορισμένο στόχο και καταστρέφονάς τον είναι σαν να χειρουργούμε αναίμακτα. Είναι διεθνής όρος (Stereotactic RadioSurgery – SRS) που αρχικά χρησιμοποιήθηκε για αντιμετώπιση προβλημάτων και όγκων εγκεφάλου. Τώρα πλέον, το CyberKnife® μπορεί να αντιμετωπίσει παθολογικές καταστάσεις εκτός του εγκεφάλου και σε άλλα όργανα του ανθρωπίνου σώματος, με την ίδια μεγάλη ακρίβεια όπως παλαιότερα αντιμετωπιζόντουσαν προβλήματα μόνο στο κρανίο.

Ο όρος «Στερεοτακτική» εννοεί ότι όλοι οι παράμετροι της θεραπείας υπολογίζονται και στις τρείς διαστάσεις του χώρου (άξονες Χ, Ψ, Ζ). Έτσι ο στόχος – μάζα – πρόβλημα, απεικονίζεται, μελετάται και σχεδιάζεται να ακτινοβοληθεί με τρισδιάστατη απεικόνιση στο χώρο (3 Dimensions – 3D) και σε σχέση του με τους παρακείμενους ιστούς-όργανα.

Ακτινοχειρουργική» ονομάζεται κατ’ ευφημισμό, γιατί ‘χειρουργούμε’ με ακτίνες αντί με χειρουργικό νυστέρι κι έτσι επιτυγχάνουμε αναίμακτα και με μεγάλη ακρίβεια τη καταστροφή βιολογικών στόχων (κακοήθειες ή παθολογικούς ιστούς), χωρίς να προκαλέσουμε βλάβη σε γειτονικούς φυσιολογικούς ιστούς.

Αυτή η ‘μη αιματηρή χειρουργική επέμβαση’, είναι αποδεδειγμένα μια αποτελεσματική μέθοδος εναλλακτική τόσο της χειρουργικής αντιμετώπισης, όσο και της συμβατικής ακτινοθεραπείας για την αντιμετώπιση πολλών τύπων νεοπλασιών καθώς και αρκετών άλλων παθολογικών διαταραχών.